Schuilplaats voor andere tijden

Een bijzonder boek dat mij de radeloze machteloosheid der mensen aangaande de ziekte Alzheimer doet inprenten, immers het is nog steeds een ongeneeslijke ziekte die mensen die er aan lijden langzaam maar zeker hun leven ontneemt; niet meer in staat het huidige leven nog te kunnen volgen. Er wordt natuurlijk alles bedacht om met verzachtende maatregelen te komen. Hier en daar een pilletje of een aanpassing van de levensstijl, als pleisters om het erger worden ervan hopelijk enigszins te kunnen afremmen. Gaustin, de hoofdpersoon (tevens de schizofrene ik van de schrijver) uit de roman ‘Schuilplaats voor andere tijden‘ van de Bulgaarse schrijver Georgi Gospodinov had een uitgebreide levensverlichtende oplossing bedacht voor mensen die niet meer zo goed in het nu zich konden handhaven omdat ze domweg niks meer in hun brein konden vastleggen, terwijl ze zich nog wel allerlei dingen van vroeger herinnerden: Hij, Gaustin, probeerde de omstandigheden van vroeger na te bootsen door allerlei kamers in te richten die een verleden uitstraalden, bijv. van het jaar 1960, of 1968, of 1956 etc, vul maar in, waar de dementerende dat leven van toen nog konden leven, omdat ze daarvan nog veel herkenden. Werd de dementie erger dan was het mogelijk een stapje terug te doen middels verhuizen naar een kamer met een eigenschap van een nog vroegere tijd. Nu ja, het was natuurlijk een mooie poging om die mensen nog een beetje leven te gunnen, maar u begrijpt, dat zoiets toch vroeg of laat moest doodlopen. Ik vond dat overigens wel een grappig idee (Gaustin was natuurlijk ook een beetje gek), maar er kwamen steeds meer gezonde mensen op af die in die behandeling een uitweg hoopten te vinden voor het hectische moderne leven. Eigenlijk is het hele boek – veel Europese staten hielden zelfs een referendum om mensen te laten kiezen in welk verleden ze wilden leven! – een aanklacht tegen het feit dat steeds meer mensen van nu een obsessie met het toch wel dystopische verleden hebben. Angst voor de Toekomst? Te hectisch het huidige leven? Te druk, te jachtig, te chaotisch, te koortsachtig, te angstig?!

Even nog wat citaten uit het boek van 330 pagina’s:

• Het monster is de ouderdom en de dood is zijn zuster.
• Het verleden is dood, maar men wil het alsmaar balsemen en onderbrengen in een muf Mausoleum.
• Het ergste van verstoppertje spelen is beseffen dat niemand je meer zoekt.
• het verleden groeit als onkruid.
• Een lichaam dat écht dood wil, voelt geen trots meer.
• De staat, niet meer dan een brullende historische zuigeling, die zich voordoet als een Bijbelse ouderling.
• Het verleden is genadeloos! Wees genadeloos voor het verleden!!
• Nationalisme is hoe dan ook een territoriale aangelegenheid, het gebied is ‘heilig’. Wat gebeurt er als je dat kleedje onder de voeten wegtrekt?
• Niets kan het verleden zo terugbrengen als kitsch.
• De ruggengraat van geluk is zo breekbaar als die van een libelle.
• Geluk is niet de hoeksteen waar je je kerk of staat op kunt bouwen. Geluk is iets persoonlijks!
• En toen de demonen het verleden verlieten, nestelden ze zich in de mens.
• Dementie: hier is het ‘ik’ het meest zinloze woord, een lege schelp die met de golven mee naar de kust rolt.

Een uitgave van Ambo/Anthos Amsterdam (2022).

Joost, bedankt!

Er valt een pakje op de mat. Brievenbusgerammel in de stilte van de gang. Een boek, een boek van Joost Zwagerman, een dag na z’n begrafenis, een boek met de titel ‘De stilte van het Licht’ (2015), binnen een maand alweer de derde druk. Op de achterflap staat allereerst vermeld: Joost Zwagerman (1963-2015)….. Onwezenlijk. Een prachtboek over kunst en kunstenaars, inhoudelijk verdeeld in categorieën Stilte, Schoonheid, Onbehagen en Verdwijnen, waarin Joost kond doet van verhálen over kunst; vertelt dus op min of meer anekdotische wijze. Dat kon Joost goed; bij het tv-programma De Wereld Draait Door hing ik altijd aan z’n lippen. Z’n resonerende enthousiasme. Altijd had ik gehoopt dat Joost nog eens een eigen kunstprogramma op tv zou krijgen. Nu moet ik het doen met m’n herinneringen aan hem. Een paar boeken heb ik van hem op de plank, maar ik moet bekennen dat ik (nog) geen enkele roman van hem heb gelezen, zelfs ‘Gimmick!’ niet. Ik denk dat ik maar snel z’n boekenbijlage uit 2010, getiteld ‘Duel’, ga lezen. Ik had me tot dusver meer georiënteerd op z’n essays. Van ‘Alles is Gekleurd’ (2011), over kunst, literatuur en popcultuur heb ik enorm genoten, en ik weet zeker dat ik ook van zijn ‘Stilte van het Licht’ ga genieten. Als dichter was Joost woordvoerder van de Maximalen, een groep jonge dichters die zich in de jaren tachtig tegen hermetische poëzie afzette.
Hier Zwagermans gedicht ‘Een Verhuizing’ (literair tijdschrift Maatstaf 1986/2):

Mijn spullen doet het pijn.
Ik, ook gepakt en tijdelijk rechthoekig,
bewandel regelziek mijn dozen doosje overal.
Er is geweest zoveel beklemming om mij heen
als ruggen van boeken weerspannig omhoog
of al die vreemde, behulpzame handen
die zich scheren door het opgestapelde,
door mijn bezit, mijn geborgen volkomenheden.

De aanmatigende stilte van de rechthoek,
het huis. Dit keer geen termen gesneden of open:
zo leeg is het vertrek.

Angst voor dementie?

We staan in een grote kring en hebben witte gewaden aan. Er is sprake van vervaging: van degenen die het verst van mij vandaan staan zie ik slechts nog een wazig wit. Ineens duikt er, vanuit het niets, een hysterische dame van middelbare leeftijd op,  eveneens in het wit. Ze haalt woedend de klok van de wand en hangt het ding op dezelfde plek ondersteboven weer op. Of wij nog weten wat dat betekent, of wij ons nog iets van en vorig toneelstuk dat wij speelden kunnen herinneren; of wij nog iets van een op-de-kop-klok weten, en het waaròm ervan!!

Ergens vorige week een korte droomflits die ik me nog kan herinneren toen ik wakker werd: ik kan m’n dromen niet meer goed te pakken krijgen, omdat ik vandaag de dag wakker word uit een veel diepere slaap dan de oppervlakteslaap waarover ik in het verleden tot vorig jaar nog beschikte. Ik ben nu in bed voorzien van een apneu-apparaat, dat mij, zònder snurken!, in intens diepe slaap brengt. Eerst lastig, dat ding, maar inmiddels m’n maatje. Het ontwaken uit die diepe slaap gaat dan kennelijk met grote snelle stappen langs de verschillende onderbewustzijnsnivo’s, en ben ik wakker voordat ik het weet, zodat er maar weinig van de dromen, die ik ongetwijfeld nog heb, blijft hangen. Dat u dat even weet.

Waar ik hier bij het opstaan het eerst aan moest denken (waar je het eerst aan denkt, zal er wel mee te maken hebben, zo veronderstel ik) is een toneelstuk over dementie dat ik,  lang geleden alweer, gezien heb. Ik doel hier de toneelvoorstelling ‘Hersenschimmen’ van musicus en theatermaker Chaim Levano. Een stuk over langzaam maar zeker voortschrijdende dementie dat gebaseerd is op de gelijknamige roman van J. Bernlef.

Oké, ik speelde hier weliswaar zelf niet in mee, maar toch. Over de teloorgang van wereld en tijd. De omgekeerde klok waarop de tijd immers niet meer goed valt af te lezen. De vervagende naamloze personen in het wit, gelijk gekleed dus, geven me in dat dementie ons misschien allemáál kan treffen…..

Op zoek naar het woord ‘dementie’ op m’n weblog kwam ik ook nog het dansstuk met de veelzeggende titel ‘Verbinding-Verbroken‘ tegen…..

Onmachtige leegte

Ik zie de vrouw weglopen, ondersteund door naasten, en ik voel dat het de laatste keer is dat ik haar in levende lijve zal zien. Ruim een week later bericht van haar persoonlijk dat de genadedood over twee dagen om zo en zo laat de oplossing zal bieden. De bestelde dood noteren in je agenda gaf een mateloos gevoel van leegte, onmachtige leegte, maar sprake was er van een lijden dat haar leven perspectiefloos maakte…..